nowrotek zdzisław

Żań gąsi

Nagranie prezentuje gwarę zarzecką (zorzyckóm rzecz) ze wsi Zarzecze koło Strumienia. Więcej o mowie zarzeczan w publikacji Zarzecze, Zarzecze...
Kliknij i odsłuchaj

Na podstawie pokoleniowego przekazu, znanego jako legenda o Matce Boskiej Gołyskiej oraz opowiadania Między lasami Ludwika Kobieli, tekst napisał i czyta Zdzisław Nowrotek.

Tekst odczytany w nagraniu audio:


Żań gąsi


Boło to downo tamu… we… Zorziczu. Jedan pachołek, a mianowali go Jądrys, służił od bajtla u siedloków, niejakich Gzelów.
Jądrysek od małego boł kapkąnierychtyk: giczolki mioł szure, jednóm od drugi delszóm, świdraty, lewajtkorz, przi tamu puklaty. Choć trefił na gospodorzy wielce przitómnych, nic darmo od ludzi nie dostoł. Jak jany zaczón drepsić, już musioł na chlyb zarobić. Nieroz mu sia słodko spało, jak nań wołali:
- Jądrys! Jąąądrys! Tóż jaki to z ciebie pasiorz? Już słóńce nad lasym, a ty fórt leżmo? Cożeś to taki darebok! Żań gąsi porzad! Żań gąsi! Żań!
Skoro, ku bajerkowym łągóm korpało sia stado szumnych gąsi, za nimi zaś drepsił ospały Jądrys.
Mocka tu boło piyknie nad Bajerkóm. Bujne trowska i sity, roztomaite kwiotki i ziela: kamelki, strzapoczki, jązorki i mlycze, żabi oczka i kozi drzistki, kosztyfoł, wanieliczka, szczyrbok, kóndrotek, włósióna i świńsko trowa, świątojański zieli, smrodlawo zuzka, judoszowe srybniki, grómotrzask… i wiela jeszcze inkszych. Nad nimi furgały kolorowe mantelki, a boczónie snadnie pochledały żab.
Kole połednio, jak gąsi boły nafutrowane, pachołek wołoł na cały głos:
- Liwa, liwa ku dómowi, bo sia jeś chce pasiorzowi!
Jądrysek, jak mu uż pizło dwacet, sił nabroł i stoł sia cołką słószny szamster. Robota żodno nie boła mu straszno na siedlokowych gróntach. Rano szerowoł kónie, kludził przi oraniu, potą hakowoł, nieroz od wschodu do zachodu słóńca. Rżnął żyto, a snopy skłodoł do łebskich mandor. Wyburdokowne do ziorka obili, w wańtuchu posnoszoł do szafarnie. Kosokąción trowsko do mycków i trusioków, a co zostało, wysusził na siano w ostropcach. Wywoził bryjot i kidoł pod ziamioki, a jak urosły, ściepowoł jich do gruby. Becoki zaś skłodoł we brogu. Co dnia odbywoł kormiki i babucie, a krowy wyganioł na rajczule. Potą we stowkach obsługowoł szlajsy: roztwiyroł i zatwiyroł, i czyścił pidła. Osnożoł plac i masztol przed każdym dniym pańskim, ażeby gospodanka nie tyrtała, a nie fucziła. Jak boło trzeja, bo dziywka miała pilobą, potrefił nawet śmietónkąna masłoucackać, bo zawsze przi tamu masnego liznył.Kie zaś włodarza nimoc chyciła, lebo roznimóg, sóm robotami chłopskimi szafarził na całym statku. Mioł to fest rod i tamu przoł.
Kieregoś dnia, a boło to we siyrpniu, prziszeł do gospodorza i tak go zagaduje:
- Pilne roboty pokóńczóne. Żniwówka odtańcowano. Jak każdy rok, na pąć bołbych rod podrepsić.
- A co cią, Jądrys, zaś ponokło? Każ cią zaś nosi?
- Ap… do samej Cząstochowej! Panianką nawiydzić.
- He… Do Cząstochowej? Nie być zaś taki szpasowity… Telki kąs drógi? Szłapcugąszpotawiec nie udzierży!
- Nadyć s pómocóm boskóm dokusztykóm. Łóńskigo roku w odpust sóm Frydek żech naszczywił. A teraz bądzie bliży.
- Nie bliży, a deli, o dwakroć deli! Dej se to pedzieć.
- Przeeestóńcie chłopy tela szumcować… a se dopalować! Niech sanek idzie. W gospodzie nie wysiaduje, z dziołchami nie galani, z lipstóm nijakóm nie zolyci, ani sia nie smyko. A w rzykaniu przecą nic złego – pado gospodanka.
Wczas ranoJądrys poczón sia szykować. Ze szranku, kaj trzimoł szaciwo i szwory, wyjón co lepsze szurgoty i biglowane prodło. Przeblyk sia do czerstwego, żeby być pieknie wysztiglowany. Posznupoł za jodłym. Z gliniannego bóncloka, co stoł we grudzy, nabroł kwaretkąsiwotki i wloł do krauzy, a z odmaryje dwusztwiertówkąmasła, zaś ze szpyrnika fetu do szmarowanio. Potą rampołądostoł ze studnie świyżutko wodąi wloł do manaszki. Gospodanka upiykła mu plecióne żamły, słodko kukliczką, a gotowe sztrudle prziniósła ze szpajski. Wszycki bambetle, a boło ich wiela, wciepoł do pytlika, a co sia nie smieściło, do paktasze.
- Ostóńcie z Bogą, gospodorze! Za dni trzi, sztyry, bodeuż u swoji Paniczki sławnej, Jasnogórskij…
- A dej se po dródze pozór! I jak uż tam trefisz, bo fantąmosz krokatóm, tóż nie zapómni też za nas porzykać! – przipómnioł mu Gzel.
- Toć ja! Toć przecą! Za gospodorza i gospodanką!
Kusztyk… Kusztyk. Kusztykoł sobie zorzycki pachołek, we świat daleki.