Menu główne:
nowrotek zdzisław
Zarzecze, 800 lat!
Zarzecze, wieś niezwykła. 800 lat istnienia! W 2023 roku obchodzi swój znakomity jubileusz.
- Napisz o tym, co nie powinno zostać zapomniane. - Isabel Allende
Miejsce, którego nie ma
Wspomnienie Zarzecza,
wsi niezwykłej
Goczałkowickie jezioro połyskuje błękitem fal od ponad pół wieku. Więc od niedawna. A w jego głębinach schowane są tajemnice tysięcy ludzi niegdyś tam mieszkających, ich życiowe historie, materialny dorobek, pasje, niebanalna kultura oraz mowa. Mało kto dziś pamięta, że na miejscu zapory rozpościerała się kiedyś jedna z najstarszych i dobrze zagospodarowanych miejscowości regionu - Zarzecze. O mieszkańcach tej wioski od zawsze krążyły "legendy". O ich gospodarności, pracowitości, hardości, solidarności, miłości do swej ziemi, poczuciu dumy, religijności, ale także o specyficznym humorze i temperamencie. Potrafili bawić się na cotygodniowych hucznych "muzykach" w licznych, bo aż ośmiu (!) gospodach. I oczywiście ten ich język! Jedyny, niepowtarzalny, który sam w sobie był zabytkiem. Sąsiedzi ich przedrzeźniali: Muzykantów bało siedam, a jany jedan bambnowoł. Odnosili się w ten sposób do ich dziwnej mowy, a także muzykalności.
ZARZECZE, ZARZECZE...
na 800 lat powstania Zarzecza!
ZARZECZE - wieś fenomen. Godna poznania ze względu na jej bliskie położenie, niezwykłą historię, swoistą gwarę. Wieś, która istnieje co najmniej od 1223 roku, gdy innych miejscowości w tym rejonie jeszcze nie było. Ani Czechowic, ani Bielska. W tym roku obchodzi jubileusz 800-lecia swego istnienia!
Mimo, że w wyniku budowy Zapory Goczałkowickiej w 1954 roku Zarzecze utraciło 85% swego terytorium wraz z zabytkowym centrum, miejscem pielgrzymkowym na Gołyszu oraz 90% ludności, która została przesiedlona do 72 miejscowości, nadal posiada status miejscowości statystycznej o kodzie podstawowym 0050989 wraz z dwiema częściami integralnymi Podgrobel i Rykalec. W obecnej strukturze administracyjnej jest sołectwem gminy Chybie w powiecie cieszyńskim.
Dojazd do wsi od strony Chybia, ulicą Wyzwolenia. Leży bezpośrednio nad wodnym zalewem, na jej obszarze znajdują się zabytkowe obiekty architektury: kaplica domkowa św. Antoniego, remiza strażacka nr 3 z 1929 roku, remiza strażacka nr 4 z 1933 roku, gospoda U Moryca, najpóźniej z samego początku XX wieku. W centrum Chybia w kościele parafialnym pw. Chrystusa Króla znajduje się sanktuarium Matki Bożej Gołyskiej, z cudownym obrazem przeniesionym tutaj z dzielnicy Zarzecza Gołysz. Pozostałe, liczne zabytki materialne, znajdują się w chybskim kościele i na cmentarzu, a także w kościele w Drogomyślu. Wiele krzyży, kapliczek przydrożnych i przydomowych trafiło wraz z przesiedleńcami do miejscowości powiatu bielskiego, cieszyńskiego i pszczyńskiego. Znajdują się w dobrym stanie technicznym.
Pojawiające się w licznych publikacjach określenia Zarzecza jako wsi zalanej, zatopionej, nieistniejącej, wymazanej z mapy itp. są metaforyczne i uproszczone, gdyż wieś istnieje nadal i jest spadkobiercą oraz kontynuatorem "wielkiego historycznego Zarzecza". Niczym nieuzasadnione są też poglądy o pasterskim, "góralskim" pochodzeniu zarzeczan oraz ich mowy.
Osada pochodzi z okresu osadnictwa opolskiego i opolsko-raciborskiego, gdy księstwa cieszyńskiego jeszcze nie było, a wołoscy pasterze przybyli dopiera 400 lat później i to wyłącznie w rejon wyższych partii Beskidu Śląskiego. Gwara zarzeczan posiada wszelkie cechy mowy starośląskiej i staropolskiej, jaka do dziś zachowała się w rejonie prudnicko-głogóweckim pod Opolem. Na przestrzeni wielu setek lat nabyła także licznych cech gwary cieszyńskiej oraz wiele zapożyczeń czeskich i niemieckich. Zgromadziła także duże zasoby wyrazów swoistych występujących tylko w tej jednej niewielkiej enklawie.
Związki Zarzecza z gminą Czechowice-Dziedzice
Zarzecze do 1954 roku graniczyło z Zabrzegiem i Ligotą! Wieś w latach 1930. była połączona linią autobusową z Dziedzic do Strumienia. Kursowały tędy czerwonego koloru autobusy firmy Molin. Zarzeczanie licznie pracowali w czechowickich i dziedzickich fabrykach i w kopalni, dojeżdżając przez całe dziesięciolecia pociągiem z Czarnolesia lub rowerami, wałami Wisły. Obecnie na terenie gminy Czechowice-Dziedzice mieszka zapewne kilkaset osób zarzeckiej diaspory, często już w trzecim pokoleniu od opuszczenia małej ojczyzny. Najstarsza zarzeczanka Anna U. mieszka w Czechowicach-Dz. i liczy 100,5 roku!
PISZEMY I CZYTAMY PO ZARZECKU
Próba zapisu zarzeckiej mowy
Kto choć raz miał okazję usłyszeć język zarzeczan, łatwo zauważył, że wyróżnia się spośród innych dźwięcznym brzmieniem i archaicznym słownictwem. Prezentowane niżej opowiadanie Żań gąsi stanowi próbę jego fragmentarycznego utrwalenia.
Tekst Żań gąsi został przygotowany w uproszczonej wersji zapisu aby mógł być czytany bez jakiegokolwiek przygotowania. Mimo, iż zaledwie kilkustronicowy, może być traktowany jako reprezentatywny dla tej gwary. Posiada charakterystyczną strukturę oraz niemały zasób specyficznych słów, a rozmiar znajdującego się pod tekstem słowniczka sam mówi za siebie.
Czytając pamiętaj, że język ten zna jeszcze tylko garstka osób w chybskim sołectwie Zarzecze oraz rozproszonej w 70 miejscowościach diasporze.
zorzycko rzecz
zarzecka mowa >>
