Menu główne:
kliknij aby otworzyć cały słownik:
słownik gwarowy
ajbiysz - ślaz
akuratny - ułożony, kulturalny, porządny
amolet(y) - naleśnik; wielkie uszy
amper - wiadro
ancug - garnitur
babówka - babka drożdżowa
babrok - brudas
babuć - prosię
bachory - wnętrzności; jelita
bachórz - brzuch
bachraty - brzuchaty
bachroczek - grubasek
backa - łapa, dłoń
bagóniok - tucznik
bajs - kęs, gryz
bajsnyć - ugryźć
bajtel - smarkacz
itd.
Prezentacja słownika gwarowego mowy występującej na północno-wschodnich peryferiach Śląska Cieszyńskiego, w okolicach Czechowic-Dziedzic, posiada dokumentalny charakter. Język gwarowy na tym terenie szybko zanika. Znajdujące się w słowniku wyrazy zostały starannie wyselekcjonowane i skonsultowane z wieloma osobami, które językiem tym się jeszcze posługują. Wszystkie słowa pochodzą bez wątpienia z tego rejonu, a każde z nich było tutaj jeszcze 50 lat temu powszechnie znane. Czytając i analizując wyrazy gwarowe nietrudno zorientować się, że wiele z nich to relikty staropolskie, inne mają niemieckie albo czeskie pochodzenie. Jest to rezultat izolacji od języka polskiego w warunkach sześciusetletniej nieobecności regionu w granicach państwa polskiego oraz sąsiedztwa z wymienionymi dwoma językami.
Osoba pisząca gwarą napotyka na pewne trudności, gdyż niektóre wymawiane gwarowo głoski nie posiadają odpowiedników w narodowym alfabecie. By rozwiązać problem, należałoby sięgnąć do stosowanego w lingwistyce i językoznawstwie międzynarodowego alfabetu fonetycznego (API - Alphabet phonétique international). Język śląski został tu uwzględniony w normie ISO 639-3, a Międzynarodowa Organizacja Normalizacyjna (ISO) nadała mu kod SZL. Język śląski, zapisany tym systemem w narzeczu górmośląskim. System znaków API-SZL jest skomplikowany i z tej przyczyny praktycznie nieprzydatny do znajdujących się w tej książce gwarowych tekstów a także słownika.
W 2010 roku stowarzyszenie Pro Loquela Silesiana podjęła próbę zmodyfikowania niektórych liter tak, aby służyły do zapisu etnolektu śląskiego. Opracowano Ślabikorzowy szrajbónek - zasady zapisu tego dialektu. Stowarzyszenie wydało także Górnoślónski ślabikorz (elementarz), napisany ślabikorzowym szrajbónkiem. Alfabet do zapisu śląskiej mowy składa się z 33 liter, wśród nich znalazło się sześć znaków, których w alfabecie polskim nie ma. Należy jednocześnie pamiętać, że mowa cieszyńska - cieszyńsko rzecz, podobnie jak narzecza ziemi opolskiej, lublinieckiej, toszeckiej, bytomskiej również odbiegają od tego wzorca.
Jak widać, niektórych liter obecnych w fonetycznym alfabecie API, jak i w propozycji Pro Loquela Silesiana, nie ma wśród polskich znaków, a także na standardowej klawiaturze komputerowej. Dlatego autorzy regionalnych publikacji często stosują własny sposób zapisywania gwary z wykorzystaniem liter narodowego alfabetu, zbliżonych w wymowie do poszczególnych głosek gwarowych. W niniejszej pracy zastosowano właśnie tę zasadę, jak również regułę maksymalnego uproszczenia zapisu. Taka praktyka nie jest oczywiście idealna i nie stanowi gwarancji, że tekst zostanie perfekcyjnie przeczytany przez osobę z innego środowiska językowego. Toteż znajdujące się w tej książce teksty gwarowe kierowane są głównie do osób, które posiadają przynajmniej ogólną znajomość występującej na tych terenach mowy. Z kolei słownik posłuży przede wszystkim do rozumienia tekstu.
Objaśnienie znaczenia części wyrazów w tym słowniku w niektórych przypadkach może różnić się od oczekiwanego przez Czytelnika, gdyż poszczególne słowa w różnych środowiskach i kontekstach mogą przybierać mniej lub bardziej odmienne znaczenie, co jest prawidłowością żywego języka.
Zestaw wyrazowy tego słownika oddaje sytuację językową z połowy i drugiej połowy XX wieku w środowisku rdzennej populacji terenu ziemi czechowickiej. Rodzice i dziadkowie mówili jeszcze nieco inaczej, w ich mowie było więcej wyrazów stricte gwarowych, mniej literackich, stosowano archaiczne końcówki staropolskie, a pewne wyrazy wprost implementowano z obczyzny.
Słownictwo to oczywiście jeszcze nie cały język. To również struktura zdań, sposób budowania wypowiedzi, swego rodzaju logika wypowiedzi, zestaw zwrotów, idiomów, używanie specyficznych form. Słusznie też mówi się, że za językiem mówionym kryje się specyficzny dla danego regionu sposób myślenia. Dlatego odsyłam zainteresowanych do późniejszych tekstów mojego autorstwa, zwłaszcza znajdujących się w książce Drzewa mówią. Starałem się, aby wszystko o czym teraz piszę tam się znalazło.